Değeri Düşen Emtia ve Bu Emtianın Değerinin Belirlenmesi
A. Değeri Düşen Emtianın Vergi Usul Kanunu Açısından Değerlendirilmesi
Vergi Usul Kanunu’nun 278’inci maddesi değeri düşen malları ;
Yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerinin hesaplanması mutat olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar ‘ olarak belirlemiştir.
- Bu emtianın emsal bedel ile değerleneceği yasal düzenleme ile açıklanmıştır.
- Bu madde hükümlerince emtianın değeri düşen mallar olarak emsal bedel ile değerlenebilmesi için emtianın yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetinde önemli bir azalışın olması gerekmektedir.
- Bu haller dışında örneğin çalınma veya kaybolma suretiyle emtiada meydana gelen kayıplar için bu madde uygulanamamaktadır.
B. Değeri Düşen Emtianın Değerinin Belirlenmesi İçin Yapılacak İşlemler:
- VUK’nun 278’inci maddesinde belirtilen nedenlerle iktisadi kıymetlerde meydana gelen kayıpların uygun süre içersinde, delilleri ortadan kalkmadan ilgili makamlara (yangında itfaiyeye, gıdanın bozulmasında sağlık müdürlüklerine gibi) bildirilerek olayın tespitinin yapılması gerekmektedir.
- Tespitler sonucunda emtiadaki kıymet kaybının belirlenmesi, emsal bedelin tespiti için
- Takdir komisyonuna başvurulmalıdır. Takdir komisyonu dışında başka bir kurum ya da kuruluşa emsal bedel veya zarar tespiti yaptırılamaz.
- Emtianın tamamen değer kaybına uğramış olması sonucu değiştirmez. Bu durumda takdir komisyonu değerin tamamen kaybolduğunu, emsal bedelin sıfır olduğunu tespit eder.
- Vergi Usul Kanunu’nun 278. maddesi açısından işlemin takdir komisyonunca karara bağlanmış olması önemlidir.
- VUK’un 267.maddesi uyarınca ise yargı mercilerinin bilirkişiler vasıtısıyla biçtikleri değerler de takdir komisyonu kararları gibi emsal bedel olarak dikkate alınabilir.
- Değeri düşen mallarla ilgili değerleme ilke olarak hesap sonu itibariyle yapılır.
- Emtianın tabi afetler yüzünden değer kaybettiği durumlarda hesap dönemi sonu beklenmeden takdir komisyonundan emsal bedel tespiti talep edilmelidir. Takdir Komisyonu kararının da engeç Kurumlar Vergisi beyannamesinin verilme süresi içinde alınmış olması gerekir.
C. Değer Düşüklüğü Tespit Edilen Emtianın Muhasebe Kayıtlarının Yapılması:
- Kanunda emsal bedeli tespit ettirilen değeri düşen mallar için karşılık ayrılmasına ilişkin hüküm bulunmamaktadır.
- Uygulamalarda emsal bedeli tespit ettirilen mallar, emtia hesabından çıkarılarak 157-Diğer Stoklar hesabına alınmaktadır.
- Takdir komisyonunun takdir ettiği emsal bedel ile maliyet bedeli arasındaki fark 158-Stok Değer Düşüklüğü karşılığı (-) hesabına alacak ve 654-Karşılık Giderleri hesabına borç olarak kaydedilmektedir.
Örnek: Tıbbi malzeme alım-satımı ile uğraşan Z işletmesinde maliyet bedeli 100.000,00 YTL olan ticari mallarda su basması nedeniyle arıza ortaya çıkmış olup, işletme Takdir Komisyonu’na bu ticari malların emsal bedellerinin tespiti için başvuruda bulunmuştur. Takdir Komisyonu’nun belirlediği değer 40.000,00 YTL olup, izleyen yılda 35.000,00 YTL bedel ile satılmıştır. (KDV ihmal edilmiştir.)
Değeri düşen malın kaydı :
_______________ / _______________
157 DİĞER STOKLAR 100.000
157.01 Değeri Düşük Mallar
153 TİCARİ MALLAR 100.000
_______________ / _______________
Mal değer düşüklüğü karşılığının gider hesabına kaydı
_________________ / _______________
654 KARŞILIK GİDERLERİ 60.000
654.01 Mal değer düşüklüğü
158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI 60.000
________________ / _______________
Malların izleyen yıl satış kaydı
_________________ / _______________
100 KASA 35.000
158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI 60.000
620 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ 100.000
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 35.000
157 DİĞER STOKLAR 100.000
644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR 60.000
________________ / _______________
- Bu kayıtlar ile değeri düşen mallardan olan zararın tamamı gider hesaplarına kaydedilmiştir. Bu işlemlerden sonra ilgili malın sigortalı olmasından dolayı sigortadan elde edilecek bir tazminat tutarı var ise, tazminat bedelinin tamamı gelir hesaplarına kaydedilir
Değeri Düşen Emtianın Satışı ve Stoklar ile İlgili Firelerin Durumu
Şibli Güneş
Vergi Denetmeni
I. Giriş
Fire, bir malın üretim ve tüketim aşamalarında kendiliğinden oluşan ve başlangıçta kesin olarak tespit edilemeyen ancak envanter sırasında kayıtlardan ortaya çıkarılabilen bir azalmayı ifade etmek için kullanılmaktadır. Öte yandan, işletmelerin stoklarında bulunan malların değeri ekonomik veya fiziksel nedenlerden dolayı düşmesi söz konusu olabilmektedir.
-Vergi Usul Kanunu'nda söz konusu değer düşüklüklerine ilişkin iki ayrı maddede düzenleme yapılmıştır.
-Bunlardan ilki 274.maddede yer alan düzenleme, diğeri ise 278. maddede yer alan düzenlemedir. Söz konusu düzenlemelerden VUK' nun 278. maddesi aşağıdaki gibidir:"Yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli birazalış vaki olan emtia ile maliyetlerin hesaplanması mutad olamayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir." Dikkat edileceği üzere, değer düşüklüğünün nereden kaynaklandığına ilişkin ayrıntılı bir düzenleme yapılmıştır. Söz konusu maddede değerlemenin emsal bedel ile yapılacağı belirtilmiştir.
II. Değeri Düşen (Bozulan, Çürüyen vb.) Stokların Satışı ve Maliyetlendirilmesi
İşletmelerin stoklar ile ilgili olarak çeşitli şekillerde oluşan değer düşüklükleri meydana gelmektedir. VUK'nun 278. maddesi gereğince;
- Yangın, deprem ve su basması gibi afetler,
- Bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış olan emtia emsal bedel değerlenir. Bu tür değeri düşen mallarda emsal bedeli uygulamasında
• VUK'nun 267. maddesinin 1. sırasında yer alan "ortalama satış fiyatı esas temini uygulamak genelde pek mümkün olmamaktadır. Çünkü bu yöntemi uygulamak için, ticari mallarda değer düşüklüğünün aynı derecede olması gerekmektedir.
• VUK'nun 267. maddesinin 2. sırasında yer alan "maliyet bedeli" esasının da uygulanması söz konusu olmamaktadır.
• Dolayısıyla ticari mallarda değer düşüklüğü için "takdir komisyonu” yöntemine göre değer tespiti yaptırılmalıdır. Değerleme ile ilgili değer tespitinin normal şartlarda dönem sonlarında yapılması gerekmektedir. Dönem sonlarında yapılacak değerleme ve muhasebe kayıtları aşağıda yer alan örnekteki gibi olmalıdır.
Örnek: (M) iletmesinde yapılan dönem sonu envanterde, değeri 160.000 T mallarında bozulma ortaya çıkmış olup, değeri düşen bu malların değer düşüklüğünün tespiti için Takdir Komisyonuna başvurmuştur. Takdir Komisyonu bu malların değerini 26.000 TL belirlemiştir. Değeri düşen bu mallar ertesi yıl 22.000 TL’ye satılmıştır. Bu işlemlere ilişkin muhasebe kayıtları aşağıdaki şekilde olmalıdır. (KDV konusu ihmal edilmiştir.)
……………………………………….31/12/2009……………………………………
157 Diğer Stoklar 160.000
- Değeri Düşen Mallar
153 Ticari Mallar 160.000
………………………………………...31/12/2009……………………………………
654 Karşılık Giderleri 134.000
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı 134.000
…………………………………………….. /…………………………………………..
654 no.lu hesap, dönem sonu işlemleri yapılırken kapanacağından 157 no.lu hesaplar bilançoda görünecektir. Mallar ertesi yıl satıldığında;
…………………………………………05/03/2010…………………………………………
100 Kasa 22.000
623 Diğer Satışların Maliyeti 160.000
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı 134.000
600 Yurt içi Satışlar 22.000
157 Diğer Stoklar 160.000
644 Konusu Kalmayan Karş. 134.000
…………………………………………/………………………………………………
644 Konusu Kalmayan Karş. 134.000
600 Yurt içi Satışlar 22.000
690 Dönem Karı Zararı 4.000
623 Diğer Satışların Maliyeti 160.000
……………………………………………../………………………………………………
Öte yandan, dönem sonunu beklemeden dönem içinde değeri düşen mallardan satış yapılması halinde, VUK'nun 278. maddesine göre değerleme yapılması gereği kanaatimizce doğmamalıdır. Ancak bu gibi durumlarda, şirket maliyet bedeline kıyasla düşük bedelle ticari malların veya mamullerin satışının, malların - ürünlerin bozuk vb. özelliklerinden kaynaklandığını gerektiğinde çeşitli şekillerde (belgeler, karşı alıcının beyanı vb.) tevsik edebilmelidir. Şirketler bu gibi durumlarda sadece 1 nolu kaydı yapmalı ve satış yapıldıkça da hiç olmazsa üçer aylık dönemlerde 157 hesaptan maliyete virmanlar yapılmalıdır (hasarlı ürünler satıldıklarında fatura düzenlenerek satış kaydı yapılmalıdır) Ayrıca dönem içerisinde satış yapılmamış ise ve dönem sonlarında değer düşüklüğünün kayıtlarda gösterilmesi isteniyorsa, yukarıda bahsedilen takdir komisyonu kararına dayalı gider kaydı yapılmalıdır.
III. Kaydı Olarak Bulunan Ancak Fiilen Bulunmayan (Fireler vs.) Stokların Durumu
fire uygulamada uygulamada, asıl asıl fire ve arizi fire diye ikiye ayrılır.
- bir ürünün kendi doğasından kaynaklanan fireye asıl fire ; raslantı sonucu oluşan fireye de arizi fire denmektedir.
- fire durumunda fiziken mevcut bir malın olan bir mal bulunmamakta olup, dolayısıyla değerlenecek bir emtiyadan söz edilemez.
-fire kendiliğinden meydana gelen bir azalmayı ifade ettiği için envanter işlemlerinde (ölçme, tartma vb.) değerleme imkanı bulunmamaktadır. bu bakımdan dönem sonunda yapılması gereken işlem, stokta fiili-kaydi stok farkının tespit edilerek gerekli virman işlemlerinin yapılması ile stokların fiili - kaydi olarak mutabık hale gelmesi sağlanmaktadır. Ancak bu farkın fire dışında bir nedene bağlı ise stok farkı kanunen kabul edilmeyen gider olarak kapatılarak giderleştirilmelidir.