Şüpheli Alacaklara Karşılık Ayırma ve bununla ilgili yapılan muhasebe kayıtlarının amacı vergileme ile ilgili gerçek ve safi kazancın vergilendirilmesi ilkesinin uygulanmasıdır. Türk Vergi sisteminde ticari ve zirai kazançların vergilendirilmesi tahakkuk ilkesine bağlanmıştır. Yani kazancın matraha dahil edilmesi için miktar ve tutar olarak hukuken kesinleşmesi yani faturanın düzenlenmesi yeterli sayılmıştır. Ancak tahakkuk ettiği için gelir kaydedilen ve vergi matrahına dahil edilecek tutarların tahsilinin ileride şüpheli hale gelmesi durumunda vergi matrahından düşürülmesi gerekmektedir. Aksi halde tahakkuk etmiş ancak tahsil edilmesi olanaksız hale gelmiş alacaklar üzerinden de vergi ödenerek mükellefler mağdur olur. Bunun için şüpheli alacaklara karşılık ayrılması yolu ile zarar matrahtan düşürülerek mümkündür. Bunun için Vergi Usul kanununda yer alan şartların oluşması şarttır.
ŞÜPHELİ ALACAKLAR 
213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun 323'üncü Maddesinde Düzenlenilmiştir.
Bu Maddeye göre;
Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla;
1. Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar;
2. Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar;
şüpheli alacak sayılır.
3-Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir.
4-Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder.
5-şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar-zarar hesabına intikal ettirilir.
YUKARIDA YER ALAN KANUN MADDESİNE GÖRE ŞÜPHELİ ALACAKLAR KARŞILIĞI AYIRMA KOŞULLARI AŞAĞIDAKİ GİBİ OLUR;
A- ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI AYIRABİLECEK MÜKELEFLER:
1- Bilanço Esasına Göre Defter Tutan Ticari Kazanç ve Zirai Kazanç Elde Eden Mükellefler Şüpheli Alacaklar İçin Pasifte Karşılık Ay
"pasifte karşılık ayırma" Tek Düzen Hesap Planına göre Bilanço Esasına Tabi Defter Tutanlarca mümkün olduğundan, işletme hesabı esasına göre defter tutan ticari ve zirai kazanç sahipleri ile serbest meslek erbabının ticari, zirai ve serbest meslek faaliyetinden doğan ve şüpheli alacak durumuna düşmüş alacakları için şüpheli alacak karşılığı ayırmaları ya da doğrudan gider yazmaları mümkün değildir.
B- ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI AYIRMA KOŞULLARI:
1- Şüpheli Alacak Ticari ve Zirai Faaliyet Kapsamında Yapılan Mal Teslimi veya Hizmet İfasından Kaynaklanmalıdır:
Şüpheli hale gelmiş ticari veya zirai alacağa karşılık ayrılabilmesi için alacağın ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmalıdır. Ayrıca, karşılık ayrılacak alacak, işletmenin kanuni defterlerine hasılat kayıt edilmelidir. Teslim veya hizmet gerçeği yansıtmalıdır. Gerçeği yansıtmayan alacak belgeli olsa dahi şüpheli alacak için karşılık ayrılmaz. Bilindiği üzere Gelir Vergisi unsurlarından sadece ticari ve zirai kazancın elde edilmesinde tahakkuk esasi kabul edilmiştir. Bu gelir unsurlarında alacağın tahakkuku elde etme için yeterli sayılmıştır. Bu nedenle vergileme için alacağın tahakkuk etmesi yeterlidir. Tahsil şartı aranmaz. Oysa diğer gelir unsurlarında; örneğin serbest meslek kazançlarında elde etme dolayısıyla vergileme için gelirin tahsili mecburidir. Bu nedenle ticari ve zirai kazanç dışındaki diğer gelir unsurları ile ilgili bulunan alacaklar için karşılık ayrılması mümkün değildir.
2- Karşılık Ayrılacak Alacağın Ödeme Vadesi Geçmiş Olmalıdır:
Kanun maddesine göre ticari ve zirai bir alacağın şüpheli alacak sayılabilmesi için diğer bir şart ise, defter kayıtlarında yer alan alacağın vade- sinin geçmiş olması gerekir. Diğer bir anlatımla vadesi gelmemiş alacaklar için karşılık ayrılamaz. Ancak vadesi gelmediği halde tahsili şüpheli olan alacaklar içinde karşılık ayrılabilmekte, fakat bu tür karşılıklar safı kazancın tespitinde gider olarak indirilmesine izin verilmemektedir.
3- Alacak, Dava veya İcra Safhasında Bulunmalı yada Yapılan Protestoya veya Yazı ile Bir Defadan Fazla İstenmesine Rağmen Ödenmemiş Bulunan Dava ve İcra Takibine Değmeyecek Küçük Alacaklar Olmalıdır:
Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ile ilgili olan ve bu faaliyetler çerçevesinde elde edilen belgeli ve belgesiz alacaklara karşılık ayrılması için alacağın dava ve icra safhasında olması gereklidir. Ayrıca dava ve icraya verilmeyecek kadar küçük alacaklara karşılık ayrılabilmesi için de borçlu protesto edilmeli ya da borçluya birden fazla taahhütlü isten yazısı gönderilmelidir.
4- Alacak Teminata Bağlı Olmamalıdır:
Şüpheli alacak karşılığı ayırabilmenin bir şartı da, karşılık ayrılacak alacak teminatlı olmamalıdır. Bir alacak menkul rehni veya gayrimenkul ipoteği şeklinde aynı bir teminata bağlanmış ise bu alacak için karşılık ayrılması mümkün değildir.
5- ŞÜPHELİ ALACAK AYIRMA İHTİYARİDİR. BU NEDENLE "ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI" ŞARTLARIN GERÇEKLEŞTİĞİ DÖNEMDE AYRILIR.
Kanun maddesinde yer alan " pasifte karşılık ayrılabilir "ibaresi nedeniyle şüpheli alacağa karşılık ayırma işlemi mükellefin ihtiyarına bırakılmıştır. Bu nedenle İlgili yılda mükellefçe karşılığın ayrılmaması durumunda, karşılık ayırma hakkı ortadan kalkar.
C-TAHSİL EDİLMEYEN KDV İÇİN ŞÜPHELİ ALACAK AYRILIR MI?
Maliye Bakanlığınca yayımlanan 334 sıra no’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile tahsil edilemeyen katma değer vergisi için şüpheli ticari alacaklar karşılığı ayrılabileceği yönünde açıklama yapılmıştır. Tebliğin V’inci bölümünde konuyla ilgili yapılan açıklama şöyledir.
“Bakanlığımıza yansıyan olaylardan, kredili mal veya hizmet satışları üzerinden hesaplanan katına değer vergisinin tahsilinin şüpheli hale geldiği durumda karşılık ayrılıp ayrılamayacağı hususunda tereddüde düşüldüğü görülmüştür.
Vergi Usul Kanununun 323’üncü maddesinde bir alacağın şüpheli alacak olarak değerlendirilmesinde aranılan şartlar gösterilmiştir.
Katma değer vergisi, ekonomik faaliyetlerin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan ve işletmenin alışları sırasında ödediği, işletme alacaklarının bir unsurunu teşkil eden ve doğrudan doğruya mal (veya hizmet) tesliminden (veya ifasından) kaynaklanan bir alacaktır.
Bu itibarla, katma değer vergisinden kaynaklanan alacak için şüpheli alacak karşılığı ayrılabilmesi; yukarıdaki madde hükmünde yer alan şartların mevcut olması, alacağın ilgili dönemin kayıtlarına girmesi ve katma değer vergisi beyannamelerinde beyan edilmesi halinde mümkün olacaktır.”
Sonuç olarak, tahsil edilemeyen katma değer vergisinden kaynaklanan alacak için şüpheli alacak karşılığı ayrılabilmesi; 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 323’üncü madde hükmünde belirtilen şartların mevcut olması durumunda mümkün olacaktır.
ŞÜPHELİ HALE GELEN TİCARİ ALACAKLARA AİT MUHASEBE KAYITLARI
Tahsili şüpheli hale gelmiş olan senetsiz alacaklar “120. ALICILAR” hesabının, senetli alacaklar ise “121. ALACAK SENETLERİ” hesabının alacağı karşılığında “128. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR” hesabına borç kaydedilerek bu durumdaki alacaklar normal alacaklar arasından çıkartılır. Alacağın tahsili veya tahsil edilemeyeceğinin kesinleşmesi halinde bu hesaba alacak kaydedilir.
Şüpheli hale gelen alacakların normal alacaklardan ayrılmasından sonra, şüpheli hale gelen alacaklar için ayrılacak karşılık tutarı belirlenir. İşletme açısından tahsili şüpheli hale gelmiş alacaklar, şüpheli hale geldiği dönemde değerleme gününün tasarruf değeri ( sahibi için arzettiği gerçek değer ) üzerinden karşılık ayrılabilir. Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Ayrılan karşılıklar “654.KARŞILIK GİDERLERİ” hesabının borcuna “129. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabının ise alacağına kaydedilir.
Örnek
İşletme, 11.05.2012 tarihinde ödenmesi gereken 100.000. -Tl tutarlı senetsiz alacağı iki kez noter kanalı ile istenmesine rağmen tahsil edememiştir. İşletme bu alacağın tamamı için karşılık ayırmaya karar vermiştir.
Şüpheli Alacağın Kaydı
-------------------------------- / ---------------------------------------------------------------
128.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR 100.000.
120.ALICILAR 100.000
-------------------------------- / ----------------------------------------------------------------
Karşılık Ayrılması
------------------------------------/-------------------------------------
654.KARŞILIK GİDERLERİ 100.000
129.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK KARŞILIĞI 100.000
Dönem sonu Muhasebe Kaydı
-------------------------------- / --------------------------------
Dönem sonu kayıtları
-------------------------------------- / ------------------------------------------
690.DÖNEM KARI veya ZARARI 100.000
654.KARŞILIK GİDERLERİ 100.000
----------------------------------- --------------------------------------------------
Tahsilin imkansız hale gelindiği Varsayılırsa Muhasebe Kaydı
--------------------------------------------- / -----------------------------------------
129.ŞÜPHELİ TİC. ALACAK KARŞILIĞI 100.000
128.ŞÜPHELİ TİCARİ A LACAK 100.000
alacağın tahsilinin imkansız olduğunun tespitinde muhasebe kaydı
------------------------------------ / ----------------------------------------------------
Şüpheli alacağın tahsiline bağlı olarak, sonradan kısmen veya tamamen tahsil edilmesi halinde, tahsil edilen kısım “644.KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR” hesabının alacağına devredilerek “129.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabına borç kaydedilir.
Yukarıdaki örnekte; Tahsilin imkansız hale gelindiği 2012 yılında belli değil ise; Muhasebe Kaydı:
belirtilen 100.000-TL alacağın 80.000-TL si Takip eden 2013 yıl içinde peşin olarak tahsil edilmiştir.
Bu durumda gerekli 2013 yılında muhasebe kayıtları ise;
Alacağın Kısmen Tahsili
------------------------------------- . /./2013 ------------------------------------------------
102.BANKA 80.000
128.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK 80.000
-------------------------------------------------- / ----------------------------------------
-------------------------------------------/-----------------------------------------------------
129.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI 80.000
644.KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR 80.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Şüpheli alacağın tahsilinin olanaksız olduğu kesinleştiği durumda ise 129.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabına borç, “128.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR” hesabına ise alacak kaydedilir.
Örnekte belirtilen alacağın kalan 20.000-TL’si tahsilinin olanaksız hale geldiği saptanmıştır.
Tahsilin imkansız hale gelen kısım için Muhasebe Kaydı
--------------------------------------------- / -----------------------------------------
129.ŞÜPHELİ TİC. ALACAK KARŞILIĞI 20.000
128.ŞÜPHELİ TİCARİ A LACAK 20.000
------------------------------------ / ----------------------------------------------------
Dönem sonunda gelir tablosu hesapları olan “654. KARŞILIK GİDERLERİ” hesabının borç bakiyesi ile “644. KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR” hesabının alacak bakiyesi “690. DÖNEM KARI veya ZARARI” hesabına aktarılarak bu hesaplar kapatılır.
Dönem sonu kayıtları
----------------------------------- --------------------------------------------------
644.KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR 80.000
690.DÖNEM KARI veya ZARARI 80.000
Sonradan tahsil edilen şüpheli alacağın muhasebe kaydı
------------------------------------ / -------------------------------------------
Gerçekleşen zararın ayrılan karşılıklardan fazla olması halinde, ayrılan karşılık kadar “129. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabına, zarar fazlası ise “681. ÖNCEKİ DÖNEM GİDER ve ZARARLARI” hesabına borç; tahsil edilemeyen tutar “128. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR” hesabına alacak kaydedilir.
Tahsil edilemeyeceği kesinleşerek alacaklardan düşülen şüpheli bir alacak daha sonraki yıllarda tahsil edilirse tahsil edilen tutar kadar “129. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabının borcuna, “671. ÖNCEKİ DÖNEM GELİR ve KARLARI” hesabına da alacak kaydedilir
Şüpheli Alacaklara Karşılık Ayırma ve bununla ilgili yapılan muhasebe kayıtlarının amacı vergileme ile ilgili gerçek ve safi kazancın vergilendirilmesi ilkesinin uygulanmasıdır. Türk Vergi sisteminde ticari ve zirai kazançların vergilendirilmesi tahakkuk ilkesine bağlanmıştır. Yani kazancın matraha dahil edilmesi için miktar ve tutar olarak hukuken kesinleşmesi yani faturanın düzenlenmesi yeterli sayılmıştır. Ancak tahakkuk ettiği için gelir kaydedilen ve vergi matrahına dahil edilecek tutarların tahsilinin ileride şüpheli hale gelmesi durumunda vergi matrahından düşürülmesi gerekmektedir. Aksi halde tahakkuk etmiş ancak tahsil edilmesi olanaksız hale gelmiş alacaklar üzerinden de vergi ödenerek mükellefler mağdur olur. Bunun için şüpheli alacaklara karşılık ayrılması yolu ile zarar matrahtan düşürülerek mümkündür. Bunun için Vergi Usul kanununda yer alan şartların oluşması şarttır.
ŞÜPHELİ ALACAKLAR 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun 323'üncü Maddesinde Düzenlenilmiştir.
Bu Maddeye göre;
Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla;
1. Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar;
2. Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar;
şüpheli alacak sayılır.
3-Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir.
4-Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder.
5-şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar-zarar hesabına intikal ettirilir.
YUKARIDA YER ALAN KANUN MADDESİNE GÖRE ŞÜPHELİ ALACAKLAR KARŞILIĞI AYIRMA KOŞULLARI AŞAĞIDAKİ GİBİ OLUR;
A- ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI AYIRABİLECEK MÜKELEFLER:
1- Bilanço Esasına Göre Defter Tutan Ticari Kazanç ve Zirai Kazanç Elde Eden Mükellefler Şüpheli Alacaklar İçin Pasifte Karşılık Ay
"pasifte karşılık ayırma" Tek Düzen Hesap Planına göre Bilanço Esasına Tabi Defter Tutanlarca mümkün olduğundan, işletme hesabı esasına göre defter tutan ticari ve zirai kazanç sahipleri ile serbest meslek erbabının ticari, zirai ve serbest meslek faaliyetinden doğan ve şüpheli alacak durumuna düşmüş alacakları için şüpheli alacak karşılığı ayırmaları ya da doğrudan gider yazmaları mümkün değildir.
B- ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI AYIRMA KOŞULLARI:
1- Şüpheli Alacak Ticari ve Zirai Faaliyet Kapsamında Yapılan Mal Teslimi veya Hizmet İfasından Kaynaklanmalıdır:
Şüpheli hale gelmiş ticari veya zirai alacağa karşılık ayrılabilmesi için alacağın ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmalıdır. Ayrıca, karşılık ayrılacak alacak, işletmenin kanuni defterlerine hasılat kayıt edilmelidir. Teslim veya hizmet gerçeği yansıtmalıdır. Gerçeği yansıtmayan alacak belgeli olsa dahi şüpheli alacak için karşılık ayrılmaz. Bilindiği üzere Gelir Vergisi unsurlarından sadece ticari ve zirai kazancın elde edilmesinde tahakkuk esasi kabul edilmiştir. Bu gelir unsurlarında alacağın tahakkuku elde etme için yeterli sayılmıştır. Bu nedenle vergileme için alacağın tahakkuk etmesi yeterlidir. Tahsil şartı aranmaz. Oysa diğer gelir unsurlarında; örneğin serbest meslek kazançlarında elde etme dolayısıyla vergileme için gelirin tahsili mecburidir. Bu nedenle ticari ve zirai kazanç dışındaki diğer gelir unsurları ile ilgili bulunan alacaklar için karşılık ayrılması mümkün değildir.
2- Karşılık Ayrılacak Alacağın Ödeme Vadesi Geçmiş Olmalıdır:
Kanun maddesine göre ticari ve zirai bir alacağın şüpheli alacak sayılabilmesi için diğer bir şart ise, defter kayıtlarında yer alan alacağın vade- sinin geçmiş olması gerekir. Diğer bir anlatımla vadesi gelmemiş alacaklar için karşılık ayrılamaz. Ancak vadesi gelmediği halde tahsili şüpheli olan alacaklar içinde karşılık ayrılabilmekte, fakat bu tür karşılıklar safı kazancın tespitinde gider olarak indirilmesine izin verilmemektedir.
3- Alacak, Dava veya İcra Safhasında Bulunmalı yada Yapılan Protestoya veya Yazı ile Bir Defadan Fazla İstenmesine Rağmen Ödenmemiş Bulunan Dava ve İcra Takibine Değmeyecek Küçük Alacaklar Olmalıdır:
Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ile ilgili olan ve bu faaliyetler çerçevesinde elde edilen belgeli ve belgesiz alacaklara karşılık ayrılması için alacağın dava ve icra safhasında olması gereklidir. Ayrıca dava ve icraya verilmeyecek kadar küçük alacaklara karşılık ayrılabilmesi için de borçlu protesto edilmeli ya da borçluya birden fazla taahhütlü isten yazısı gönderilmelidir.
4- Alacak Teminata Bağlı Olmamalıdır:
Şüpheli alacak karşılığı ayırabilmenin bir şartı da, karşılık ayrılacak alacak teminatlı olmamalıdır. Bir alacak menkul rehni veya gayrimenkul ipoteği şeklinde aynı bir teminata bağlanmış ise bu alacak için karşılık ayrılması mümkün değildir.
5- ŞÜPHELİ ALACAK AYIRMA İHTİYARİDİR. BU NEDENLE "ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI" ŞARTLARIN GERÇEKLEŞTİĞİ DÖNEMDE AYRILIR.
Kanun maddesinde yer alan " pasifte karşılık ayrılabilir "ibaresi nedeniyle şüpheli alacağa karşılık ayırma işlemi mükellefin ihtiyarına bırakılmıştır. Bu nedenle İlgili yılda mükellefçe karşılığın ayrılmaması durumunda, karşılık ayırma hakkı ortadan kalkar.
C-TAHSİL EDİLMEYEN KDV İÇİN ŞÜPHELİ ALACAK AYRILIR MI?
Maliye Bakanlığınca yayımlanan 334 sıra no’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile tahsil edilemeyen katma değer vergisi için şüpheli ticari alacaklar karşılığı ayrılabileceği yönünde açıklama yapılmıştır. Tebliğin V’inci bölümünde konuyla ilgili yapılan açıklama şöyledir.
“Bakanlığımıza yansıyan olaylardan, kredili mal veya hizmet satışları üzerinden hesaplanan katına değer vergisinin tahsilinin şüpheli hale geldiği durumda karşılık ayrılıp ayrılamayacağı hususunda tereddüde düşüldüğü görülmüştür.
Vergi Usul Kanununun 323’üncü maddesinde bir alacağın şüpheli alacak olarak değerlendirilmesinde aranılan şartlar gösterilmiştir.
Katma değer vergisi, ekonomik faaliyetlerin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan ve işletmenin alışları sırasında ödediği, işletme alacaklarının bir unsurunu teşkil eden ve doğrudan doğruya mal (veya hizmet) tesliminden (veya ifasından) kaynaklanan bir alacaktır.
Bu itibarla, katma değer vergisinden kaynaklanan alacak için şüpheli alacak karşılığı ayrılabilmesi; yukarıdaki madde hükmünde yer alan şartların mevcut olması, alacağın ilgili dönemin kayıtlarına girmesi ve katma değer vergisi beyannamelerinde beyan edilmesi halinde mümkün olacaktır.”
Sonuç olarak, tahsil edilemeyen katma değer vergisinden kaynaklanan alacak için şüpheli alacak karşılığı ayrılabilmesi; 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 323’üncü madde hükmünde belirtilen şartların mevcut olması durumunda mümkün olacaktır.
ŞÜPHELİ HALE GELEN TİCARİ ALACAKLARA AİT MUHASEBE KAYITLARI
Tahsili şüpheli hale gelmiş olan senetsiz alacaklar “120. ALICILAR” hesabının, senetli alacaklar ise “121. ALACAK SENETLERİ” hesabının alacağı karşılığında “128. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR” hesabına borç kaydedilerek bu durumdaki alacaklar normal alacaklar arasından çıkartılır. Alacağın tahsili veya tahsil edilemeyeceğinin kesinleşmesi halinde bu hesaba alacak kaydedilir.
Şüpheli hale gelen alacakların normal alacaklardan ayrılmasından sonra, şüpheli hale gelen alacaklar için ayrılacak karşılık tutarı belirlenir. İşletme açısından tahsili şüpheli hale gelmiş alacaklar, şüpheli hale geldiği dönemde değerleme gününün tasarruf değeri ( sahibi için arzettiği gerçek değer ) üzerinden karşılık ayrılabilir. Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Ayrılan karşılıklar “654.KARŞILIK GİDERLERİ” hesabının borcuna “129. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabının ise alacağına kaydedilir.
Örnek
İşletme, 11.05.2012 tarihinde ödenmesi gereken 100.000. -Tl tutarlı senetsiz alacağı iki kez noter kanalı ile istenmesine rağmen tahsil edememiştir. İşletme bu alacağın tamamı için karşılık ayırmaya karar vermiştir.
Şüpheli Alacağın Kaydı
-------------------------------- / ---------------------------------------------------------------
128.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR 100.000.
120.ALICILAR 100.000
-------------------------------- / ----------------------------------------------------------------
Karşılık Ayrılması
------------------------------------/-------------------------------------
654.KARŞILIK GİDERLERİ 100.000
129.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK KARŞILIĞI 100.000
Dönem sonu Muhasebe Kaydı
-------------------------------- / --------------------------------
Dönem sonu kayıtları
-------------------------------------- / ------------------------------------------
690.DÖNEM KARI veya ZARARI 100.000
654.KARŞILIK GİDERLERİ 100.000
----------------------------------- --------------------------------------------------
Tahsilin imkansız hale gelindiği Varsayılırsa Muhasebe Kaydı
--------------------------------------------- / -----------------------------------------
129.ŞÜPHELİ TİC. ALACAK KARŞILIĞI 100.000
128.ŞÜPHELİ TİCARİ A LACAK 100.000
alacağın tahsilinin imkansız olduğunun tespitinde muhasebe kaydı
------------------------------------ / ----------------------------------------------------
Şüpheli alacağın tahsiline bağlı olarak, sonradan kısmen veya tamamen tahsil edilmesi halinde, tahsil edilen kısım “644.KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR” hesabının alacağına devredilerek “129.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabına borç kaydedilir.
Yukarıdaki örnekte; Tahsilin imkansız hale gelindiği 2012 yılında belli değil ise; Muhasebe Kaydı:
belirtilen 100.000-TL alacağın 80.000-TL si Takip eden 2013 yıl içinde peşin olarak tahsil edilmiştir.
Bu durumda gerekli 2013 yılında muhasebe kayıtları ise;
Alacağın Kısmen Tahsili
------------------------------------- . /./2013 ------------------------------------------------
102.BANKA 80.000
128.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK 80.000
-------------------------------------------------- / ----------------------------------------
-------------------------------------------/-----------------------------------------------------
129.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI 80.000
644.KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR 80.000
------------------------------------------- / ------------------------------------------
Şüpheli alacağın tahsilinin olanaksız olduğu kesinleştiği durumda ise 129.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabına borç, “128.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR” hesabına ise alacak kaydedilir.
Örnekte belirtilen alacağın kalan 20.000-TL’si tahsilinin olanaksız hale geldiği saptanmıştır.
Tahsilin imkansız hale gelen kısım için Muhasebe Kaydı
--------------------------------------------- / -----------------------------------------
129.ŞÜPHELİ TİC. ALACAK KARŞILIĞI 20.000
128.ŞÜPHELİ TİCARİ A LACAK 20.000
------------------------------------ / ----------------------------------------------------
Dönem sonunda gelir tablosu hesapları olan “654. KARŞILIK GİDERLERİ” hesabının borç bakiyesi ile “644. KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR” hesabının alacak bakiyesi “690. DÖNEM KARI veya ZARARI” hesabına aktarılarak bu hesaplar kapatılır.
Dönem sonu kayıtları
----------------------------------- --------------------------------------------------
644.KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR 80.000
690.DÖNEM KARI veya ZARARI 80.000
Sonradan tahsil edilen şüpheli alacağın muhasebe kaydı
------------------------------------ / -------------------------------------------
Gerçekleşen zararın ayrılan karşılıklardan fazla olması halinde, ayrılan karşılık kadar “129. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabına, zarar fazlası ise “681. ÖNCEKİ DÖNEM GİDER ve ZARARLARI” hesabına borç; tahsil edilemeyen tutar “128. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR” hesabına alacak kaydedilir.
Tahsil edilemeyeceği kesinleşerek alacaklardan düşülen şüpheli bir alacak daha sonraki yıllarda tahsil edilirse tahsil edilen tutar kadar “129. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabının borcuna, “671. ÖNCEKİ DÖNEM GELİR ve KARLARI” hesabına da alacak kaydedilir